مهمترین مناسک، آیین و اعیاد كليسایی

پاسخها از احمدرضا مفتاح عضو هيأت علمی دانشگاه اديان و مذاهب

شريعت در دين مسيحيت چه جايگاهي دارد؟

حضرت عيسي بر حفظ شريعت تورات تأکيد مي‌کند و به صراحت مي‌گويد "گمان مبريد که آمده‌ام تا تورات يا صحف انبياء را باطل سازم، نيامده‌ام تا باطل نمايم بلکه تا تمام کنم . . ." و حتا به شاگردانش توصيه مي‌کند نسبت به احکام شريعت ملتزم‌تر از فريسيان باشند. انتقاد عيسي از فريسيان اين است که برخي احکام شريعت را بزرگ مي‌شمارند ولي برخي احکام اصلی دين را ناديده مي‌گيرند. عيسی تأکيد مي‌کند که احکام ظاهري شريعت شرط لازم است نه شرط کافي. نبايد ظاهر احکام انان را از توجه به باطن شريعت باز دارد. لذا تلاش مي‌کند تا شريعت را دروني کند و کاری کند که احکام شريعت باعث تحول درونی انسان شود. حواريون عيسی نيز به سيره ايشان پايبند بودند و احکام شريعت را رعايت مي‌کردند.

اما پس از پايان حيات زميني عيسی، پولس که مدعی بود در يک مکاشفه، عيسی او را برای تبليغ در ميان غير يهوديان مأمور کرده است، به جای تأکيد بر سخنان عيسی، مرگ و رستاخيز عيسی را محور الهيات خود قرار داد. او گفت رعايت شريعت مربوط به قبل از آمدن عيسی است، اما چون انسان ذاتن گناه‌آلود است و نمي‌تواند باعمل به شريعت نجات پيدا کند خدا عيسی را فرستاده تا بر صليب رود و کفاره گناه آدمی باشد. هر کسي که به عيسی ايمان آورد، تولد دوباره مي‌يابد و به واسطه فيض خدا آمرزيده مي‌شود و نيازی به انجام شريعت نيست.

البته ناگفته نماند که پولس احکام مربوط به مناسک و شعاير يهودی را کنار گذاشت، ولي همچنان بر حفظ اخلاقيات تأکيد کرد. گرچه مسيحيانی که اصالتن از خانواده‌ يهودي بودند با نظر پولس مخالف بودند ولي به مرور زمان ديدگاه پولس فراگير شد و از آن پس مسيحيان خود را ملزم به رعايت شريعت يهودی ندانستند.  البته اين در تعارض با اين سخن عيسی بود که فرمود "به شما مي‌گويم تا آسمان و زمين زايل نشود همزه يا نقطه‌اي از تورات زايل نخواهد شد، تا همه واقع شود." به هر حال اين نکته عجيب مي‌نمايد که در ميان سه دين هم خانواده يهوديت، مسيحيت و اسلام در دو دين متقدم و متأخر شريعت وجود دارد و در دين مسيحيت که در وسط قرار دارد شريعت کنار گذاشته شده است.

کليساي کاتوليک معاصر مسأله شريعت را چگونه تبيين مي‌کند؟

البته شريعت به معناي مصطلح دين يهود، ديگر در دين مسيحيت مطرح نيست و ديگر از احکام شرعي مفصل سنّت يهودي خبري نيست. اما مسيحيان معتقدند نسبت به ده فرمان التزام دارند.
"The Catechism Of The Catholic Church تعاليم کليساي کاتوليک" کتاب رسمی تعليمی کليسای کاتوليک و شامل تمام اعتقادات کاتوليک است. در این کتاب آمده است که شوراي ترنت و نيز شوراي دوم واتيکان رعايت ده فرمان را بر مسيحيان الزامی مي‌داند. گفته شده تمام ده فرمان در "محبت به خدا و همسايه" گنجانيده شده است. سه فرمان نخست که مربوط به پرستش خدای يگانه و شرک نورزيدن است در محبت به خدا و فرمان‌های ديگر، دزدي نکن، دروغ نگو، زنا نکن، پدر و مادر را احترام کن، به مال و ناموس همسايه چشم طمع نداشته باش، همگی در محبت به همسايه خلاصه شده اند. این کتاب تعاليم کليسای کاتوليک، ده فرمان را برمي‌شمارد و ذيل هر فرمان نکاتی را خاطر نشان مي‌سازد. مثلن ذيل فرمان مربوط به پرستش خداي يگانه، نسبت به بي‌ايماني، بدعت، ارتداد، نفاق، شک و ترديد، ناسپاسي، کفر گويي و مانند آن هشدار مي‌دهد. ذيل فرمان احترام به پدر و مادر نسبت به رعايت حقوق حاکميت و پيروي از مراجع سياسي و مدني از جمله انجام تکاليف شهروندي و مانند آن توجه مي‌دهد. ذيل فرمان "قتل نکن" به مواردی مثل ممنوعيت خشم، نفرت، انتقام جویی، منع سقط جنين، منع قتل ترحمی، منع خودکشي، منع آزمايش بر روی انسان در صورت نقض کرامت انسانی، منع رعب و وحشت، ترور، شکنجه و مانند اینها پرداخته است. ذيل فرمان "زنا مکن" مردم را به پاکدامنی توصيه و از انحرافات جنسی منع مي‌کند. ذيل فرمان "دزدی مکن" تقلب در معامله، رشوه، فرار از ماليات، جعل چک، پرداخت اجرت ناعادلانه، با افزايش قيمت کاذب کالا و مانند آن را ناروا مي‌شمارد.

شريعت به معناي مصطلح در آیین يهود، در مسيحيت وجودندارد، چه شعاير و آيين‌هایی در مسيحيت وجود دارد؟

با اين که در مسيحيت شعاير و مناسک يهودي کنار گذاشته شد، به ويژه پس از آنکه مسيحيت در قرن چهارم رسميت يافت و افراد زيادي به مسيحيت گرويدند و بسياري از آنان تا پيش از آن عادت داشتند به شکل بت‌پرستي پرسش کنند و نياز داشتند عبادات‌شان جنبه‌ي مادي و شکل مملوس‌تري داشته باشد، مراسم و آيين‌هاي کليسايي توسعه يافت. به تدريج هفت آيين کليسایی به شرح زیر شکل گرفت.

غسل تعميد

تأييد

عشاي رباني

تدهين دم مرگ

اعتراف

درجات مقدس

ازدواج

بنا به اعتقاد کليسای کاتوليک، تمام اين آيين‌ها را خود عيسي مسيح وضع کرده است.

غسل تعميد که به صورت فرو بردن در آب يا ريختن آب روي سر انجام مي‌شود به عنوان آيين تشرف به مسيحيت به شمار مي‌رود. عشاي رباني که به يادبود شام آخر عيسي با حواريون است، قلب عبادات کاتوليکي محسوب مي‌شود که توصيه مي‌شود يکشنبه هر هفته برگزار شود. کاتوليک‌ها و ارتدوکس‌ها به هفت آيين کليسايي معتقدند، ولي پروتستان‌ها با توجه به اين که فقط کتاب مقدس را قبول دارند، نه سنت را، فقط تعميد و عشاي رباني را که معتقدند در کتاب مقدس وجود دارد به عنوان آيين کليسايي قبول دارند.

‌‌علاوه بر آيين‌های هفتگانه، آيا کليسای کاتوليک دستورالعمل خاص ديگري هم براي مؤمنان مسيحي دارد؟

کليساي کاتوليک از مسيحيان می خواهد تا در زندگی عبادی و اخلاقی خود احکام زیر را رعايت کنند.

روزهای يکشنبه و روزهای مقدس در عشای ربانی شرکت کنند.

دست کم در عيد پاک در عشاي رباني شرکت کنند.

دست کم سالی يک بار اعتراف کنند.

روزهای مقدس واجب را گرامی بدارند.

روزهای معين روزه‌داری و پرهيز را رعايت کنند.

با توجه به توانایی شان، نيازهای مادی کليسا را با پرداخت اعانه تأمين کنند.

‌‌يک سوال که همواره ذهن علاقه‌مندان به مباحث مربوط به تاريخ اديان را مشغول کرده است اين است که آيا مسيحيان نماز و روزه هم دارند؟ اگر دارند، به چه شکل است؟

شايد بتوان گفت آنها نماز به معناي مصطلح و به شکل مورد نظر نمازی را که ما داريم، ندارند ولي به همان عشاي رباني که روزهاي يکشنه شرکت مي‌کنند عنوان نماز اطلاق مي‌شود. چرا که در مراسم عشاي رباني فقراتي از کتاب مقدس خوانده مي‌شود و حمد و ستايش خدا به جا آورده مي‌شود. اما روزه در مسيحيت واجب نيست و يک امر اختياری محسوب مي‌شود. کيفيت روزه گرفتن آنان هم با روزه داری مسلمانان متفاوت است. روزه در مسيحيت امساک از خوردن و آشاميدن نيست. مهم‌ترين ايام روزه‌داري را که به آن چلّه روزه (لنت) مي‌گويند که چهل روز قبل از عيد پاک است، از خوردن گوشت در روزهاي چهارشنبه و جمعه اين ايام پرهيز مي‌کنند. علاوه بر اين برخي ايام خاص روزه هم دارند که مرتبط با اعياد يا حوادث مصيبت‌بار تاريخي است. ظاهراً ‌ارتدوکس‌ها نسبت به کاتوليک‌ها به ايام روزه ملتزم‌تر هستند. ارامنه و قبطي‌ها ايام روزه‌داري شديد‌تري دارند. اما در کليساي پروتستان روزه وجود ندارد.

‌‌مسيحيان کاتوليک، علاوه بر آيين عشای ربانی، آيا مراسم دعای فردی يا جمعی ديگری هم دارند؟

بله، دعا به دو صورت دعای جمعی و دعای فردی خوانده مي‌‌شود. مسيحيان به ويژه کاتوليک‌ها کتاب دعا دارند که براي مناسبت‌هاي خاص و اوقات خاص دعاهايي تنظيم شده است که ممکن است به صورت دسته جمعي و باحضور کشيش بخوانند يا اين که بدون ضابطه خاصي و در هر موقعيتي توسط خود فرد خوانده مي‌شود. زانو زدن شکل مرسومي از دعا خواندن است. در دعاهاي فردي، تعدادي دعا را به نوبت مي‌خوانند و يک دعا را چند بار تکرار مي‌کنند.

براي برشمردن دعاها از تسبيح استفاده مي‌کنند که به تسبيح مريم مقدس معروف است. تسبيح مريم، ذکر دعاهايي است که با توجه به رويداد‌هاي زندگي مسيح تنظيم شده و عبارتند از رويداد‌های شادی، رويداد‌های حزن و رويداد‌های شکوه که هر کدام پنج رويداد دارد. در مورد کتاب خاص دعا، اين نکته را اضافه کنم که‌ در قرن شانزدهم در شورای ترنت تصميم گرفته شد تا کتاب‌های جديدی درباره ليترجی تدوين شود که در تمام کليساهای غرب به صورت يکسان مورد استفاده قرار بگيرد. به اين منظور مجمع مربوط به مراسم تعيين شد تا قوانين ليترجی را اعلام کنند. علاوه بر دعاها، مواردی از قبيل ظرف‌ها، لباس‌های رسمی، حرکات، تشريفات، قواعد، سرودها، آهنگ‌ها و مانند آن هر يک در مقطع زمانی خاصی به وجود آمدند.

درباره آغاز سال ميلادی و اعياد مسيحی

در تقويم سال مسيحی اعياد و جشن‌های زيادی مشخص شده که به یاد و احترام عيسی برگزار مي‌شوند.

عيد کريسمس به مناسبت ميلاد مسيح

عيد پاک به مناسبت روز زنده شدن عيسي مسيح

عيد عروج عيسي

عيد حلول روح القدس

عيد انکشاف و جشن‌هايي که به افتخار مريم برگزار مي‌شود، مثل بشارت جبرئيل به مريم در مورد حامله شدن به عيسي و عروج مريم. البته در برخي ايام ديگر نيز ياد مريم گرامي داشته مي‌شود همچنين جشن ديگری برای بزرگداشت حواريون و مقدسان وجود دارد. به طور کلي در تقويم مسيحي هيچ روزي نيست که به يکي از قديسان مربوط نباشد. بين سال‌هاي 800 تا 1100 ميلادي، حدود 40 عيد جديد و بين سال‌های 1200 تا 1558 حدود 200 عيد به تقويم‌ كليساي كاتوليك اضافه شد. آن قدر اعياد زياد شد که ميسيون‌هاي ويژه‌اي تشکيل شد و اين روند افزودن اعياد متوقف شد.

بنا بر ادعای کليسای کاتوليک، آيين‌های هفتگانه را شخص حضرت عيسی مسيح وضع کرده است؛ ولی نحوه اجراي اين آيين‌ها چگونه پديد آمده؟

نحوه اجراي آيين‌هاي عبادی که به آن ليترجی Liturgy گفته می شود تا حد زيادی از آداب و رسوم يهودی و در بعضي موارد از آداب و رسوم جهان يونانی رومی گرفته شده است. به عنوان نمونه موارد زیر از آداب يهودي گرفته شده است.

يک روز از هفته براي عبادت که يکشنبه به جای شنبه و به عنوان روز رستاخيز عيسي، انتخاب شده.

جشن‌هاي عيد پاک و عيد پنطيکاست (پنجاهه)

ساعت‌های عبادت در صبح و غروب و نيز نحوه تعيين ساعات عبادت

انتخاب آياتي از کتاب مقدس براي تلاوت و موعظه

سرود ستايش و شکرگزاری به عنوان بخشی از آيين عبادی و نيز هنگام غذاخوردن خانوادگي

سنت و رسم پایان مراسم دعا با ستايش خداوند

برخی پاسخ‌های دسته جمعی مثل آمين Amen، هللويا Hallelujah

برهم نهادن دست‌ها

موارد زیر نیز از يونان و احتمالن از اديان اسرارآميز گرفته شده است.

شکل‌گيري برخي مراسم مسيحی مثل تعميد، تدهين، راندن و طرد ارواح خبيثه

ايده انتقال آيين تعميد به شب عيد پاک به همراه شب زنده داري

ساختن قواعد دعا مطابق با قواعد فصاحت و بلاغت باستان مخصوصن موزون بودن و آهنگين بودن پايان جملات

رو کردن به سمت مشرق به هنگام دعا

اقتباس اصطلاحات فني مربوط به آيين عبادی از فرهنگ يونانی مثل ليترجی Liturgy، شعاير Sacraments، عشاي ربانی Eucharist، سرّ Mystery، قانون شرع Canon و مانند اینها

أشکال خاص دعا کردن از جمله آيين‌هاي مربوط به قديسان

به هر حال در مسيحيت بر اساس الگو گرفتن از اين دو منبع، در وهله نخست سنت يهود و در وهله دوم از فرهنگ يونانی و نيز با افزودن مواردی از طرف خودشان آيين عبادی مسيحيت شکل داده شد و همواره در طول تاريخ تحولات زيادی را پشت سر گذاشته است. سير تاريخ تحول ليترجی در کليسای غرب به چهار دوره به شرح زیر قابل تقسيم است.

از آغاز تا زمان گريگوری کبير 590م

تا زمان گريگوری هفتم 1073م

تا شورای ترنت 1545م

تا شورای دوم واتيکان 1963م

آيا قوانينی برای نحوه اجرای مراسم، آيين‌ها و اداره کليساها وضع شده؟

بله، کليسا همواره دستور العمل‌هاي کليسایی داشته است. قديمي‌ترين کتاب تعليمي کليسا کتاب ديدا که تعاليم دوازده رسول، در حدود سال 100م در انطاکيه نوشته شده است. کليساي کاتوليک در طول تاريخ قوانين بسياری را وضع کرده است که شکل نظاممند آن قوانين کليسايی Canon Law ناميده مي‌شود. قوانين کليسایی بيشتر به ساختار و مقررات کليسا مربوط مي‌شود تا به نظام اعتقادي کليسا. يعني بيشتر به چگونگي رفتار کليسایی ارتباط دارد تا محتوي ايماني. آنچه مربوط به اعتقاد مسيحي است در اعتقادنامه‌ها آورده شده است و قوانين کليسايي در زمينه اداره عمومي کليسا کاربرد دارد. نکته قابل توجه اين است که قوانين کليسایی صرفن مبتنی بر کتاب مقدس و سنت نيست. ممکن است از شريعت طبيعی يا از قوانين مدني گرفته شده باشد و از اين جهت مي‌توان گفت قوانين کليسایی قوانين بشری محسوب مي‌شوند نه قوانين الهي. البته از آن جهت که اعتبار آنها مبتني بر مرجعيت پاپ است و قانون پاپی به حساب مي‌آيد، مقدس شمرده مي‌شود.

http://www.mehrnameh.ir/